Beth yw dyfodol datblygu rhyngwladol dan arweiniad Cymru? Dyna oedd y cwestiwn a ofynnwyd mewn digwyddiad ymylol a gynhaliwyd gan Hub Cymru Africa yng Nghynhadledd y Ceidwadwyr Cymreig yng Nghanolfan Gynadledda Ryngwladol Cymru, Casnewydd, ar 29ain Mai 2023. Roedd y panel yn cynnwys Claire O’Shea, Pennaeth Partneriaeth yn Hub Cymru Africa, a Joel James AS, Gweinidog yr Wrthblaid dros Bartneriaeth Gymdeithasol y Ceidwadwyr Cymreig.

Yn gyntaf rhoddodd Claire O’Shea gyd-destun o amgylch rhaglen Cymru ac Affrica a’i pherthynas â Masnach Deg Cymru, gyda’r rhan fwyaf o brosiectau’n cysylltu Cymru ag Wganda a Lesotho. Siaradodd am yr ymchwil a gomisiynwyd gan Hub Cymru Africa i agweddau tuag at undod byd-eang ar draws y DU. Canfu’r arolwg fod Cymry 11% yn fwy tebygol o ymgysylltu â thlodi byd-eang na’r cyfartaledd Prydeinig, a 3% yn fwy tebygol o foicotio nwyddau nad ydynt yn fasnach deg. Canfu’r ymchwil hefyd fod pobl Cymru yn fwy tebygol o ymgysylltu â newyddion am dlodi byd-eang a’u bod yn fwyaf tebygol o ymateb i apêl frys, er eu bod yn lleiaf tebygol o fynychu protest yn ymwneud â thlodi byd-eang.

Soniodd Joel James MS am ei ymweliad â Mbale, Uganda i weld sut mae rhaglen Cymru ac Affrica yn gweithio’n ymarferol a sut mae arian trethdalwyr Cymru yn cael ei wario er nad yw datblygu rhyngwladol wedi’i ddatganoli. Soniodd am fentrau plannu coed, tyfu coffi a systemau stôf newydd yn cael eu datblygu at ddefnydd domestig. Gwelodd yr aelod Ceidwadol hefyd ble roedd Jenipher’s Coffi – cwmni cydweithredol Cymreig-Wgandaidd – yn cael ei rostio a’i becynnu.

Soniodd Joel am nifer y baneri Tsieineaidd sy’n cael eu harddangos yn Wganda, gyda Tsieina’n gyfrifol am lawer iawn o seilwaith y wlad. Cydnabu Claire yr heriau y mae cysylltiadau Rwsia a Tsieineaidd yn eu hachosi i bŵer meddal Prydeinig yn Affrica, yn enwedig pan fo’r llywodraeth mewn sefyllfa i adfer y gyllideb ar gyfer cymorth tramor. Mynegodd Joel bryder ynghylch deddfau gwrth-hoyw llywodraeth Wganda, gan nodi y dylai’r DU ddefnyddio ei lifer cymorth rhyngwladol i feirniadu hyn yn gyhoeddus. Dywedodd ei fod yn gefnogol iawn i raglen Cymru ac Affrica, ac yn “cymeradwyo’n gryf” agwedd cenedl noddfa’r llywodraeth.