Undod Byd-eang Cymru – Y Gwrthrychau Sy’n Ein Cysylltu Ni 2022

Ynglŷn â’r Arddangosfa

Mae’r arddangosfa untro hon yn rhoi cipolwg ar ymgysylltu â Chymru gydag undod byd-eang a materion diwylliannol, gwleidyddol a chymdeithasol dros y blynyddoedd.

Mae’r arddangosfa’n arddangos treftadaeth undod byd-eang Cymru gyda gwrthrychau sy’n datgelu’r straeon, y cyfraniadau a’r ymgyrchoedd niferus sydd yn cael eu mynegi drwy arteffactau a chelfyddydau gweledol sy’n dod â’r hanesion hyn yn fyw.

Mewn byd sy’n ymddangos mor doredig, mae’n bwysig cofio ein bod yn fwy cysylltiedig nag erioed gan ein gorffennol, ein presennol a’n dyfodol.

Mae’r arddangosfa hon yn rhan o ‘Ymgyrch ‘Achos dros Undod’ Hub Cymru Africa, sydd yn cael ei hariannu gan y Swyddfa Dramor, y Gymanwlad a Datblygu.

Gyda diolch i WCIA, Craig Owen, Gunel Mamedova, Harry Iles, Fair Do’s a Da-Ti am eu cyfraniadau amhrisiadwy. Ffotograffiaeth: Rhodri Brooks.

• Lluniau 1 & 2: Ymgyrch heddwch Cynghrair y Cenhedloedd Cymru – Linen Hangings, 1927.
  Bu Cymru’n allweddol yn yr ymgyrch dros heddwch byd-eang. Cynhaliodd ‘Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru’ ei gyfarfod cyntaf ym 1922.
  Cymerwyd y testun hwn o adroddiad 1927.Mynychodd cannoedd o bobl ar draws Cymru gyfan y gynhadledd gyntaf yn Llandrindod. Erbyn y 1930au, roedd dros 1,000 o ganghennau Undebol Cynghrair y Cenhedloedd lleol yn weithredol ar draws Cymru, gyda 60,000 o aelodau yn ymgyrchu ar faterion byd y dydd. Y nod oedd galluogi pob cymuned yng Nghymru i chwarae rhan weithredol mewn trefnu ar gyfer heddwch byd – gan gynnwys canghennau lleol, menywod, plant, eglwysi, ysgolion, seneddwyr, arweinwyr dinesig a chynghreiriaid rhyngwladol.Mwy Wybodaeth.

   

• Lluniau 3 & 4: Tecstil crog Teithiau Ffoaduriaid, Porthaethwy, 2015.Cafodd y tecstil yma ei greu gan blant ysgol ym Mhorthaethwy mewn ymateb i’r straeon am ffoaduriaid yn ffoi rhag erledigaeth yn dilyn y Gwanwyn Arabaidd yng Ngogledd Affrica. Mae’r cardiau’n cipio rhai o’u henwau a’u straeon personol, o sylw yn y cyfryngau Cymraeg ar y pryd.
• Llun 5: Apêl Heddwch Menywod, Deiseb, 1923.
  Trefnodd Menywod yng Nghymru ymgyrch dros heddwch byd. Arwyddodd 390,296 o ferched ddeiseb goffa drwy Undeb Cynghrair y Cenhedloedd Cymru, yn galw ar America i ymuno ac arwain Cynghrair newydd y Cenhedloedd i stopio rhyfel arall yn sgil y Rhyfel Byd Cyntaf.Aethant ymlaen i gyflwyno’r rhwymiad coffa i Arlywydd yr Unol Daleithiau, Calvin Coolidge, yn y Tŷ Gwyn yn Washington ac yna ‘taith heddwch Cymru’ am 2 fis ar draws yr Unol Daleithiau. Mwy Wybodaeth. 
• Llun 6: Agenda Cynulliad Cyffredinol Cyntaf y Cenhedloedd Unedig, Llundain, 1946.Cynhaliwyd Cynulliad Cyffredinol cyntaf y Cenhedloedd Unedig yn Llundain ym mis Ionawr 1946. Cafodd ei drefnu’n dawel gan dîm oedd wedi’i secondio o Deml Heddwch Cymru.Roedd blas Cymreig amlwg i’r ‘Croeso Prydeinig’ a lwyfannwyd yn Neuadd Frenhinol Albert. Fe wnaeth Teml Heddwch Côr Cymru ganu caneuon – gan gynnwys ‘Nos Galan’ a ‘Gwŷr Harlech’.Cyflwynwyd y prif anerchiad gan y Fonesig Megan Lloyd George, Aelod Seneddol benywaidd cyntaf Cymru ar gyfer Ynys Môn.Mwy Wybodaeth.
• Llun 7: Dol Rwsiaidd, Matryoshka, 1966.Cyflwynwyd y Ddol Rwsiaidd (a elwir yn ‘matryoshka’) gan Ddirprwyaeth o Ieuenctid Rwsia i Wersyll Gwaith Gwasanaeth Rhyngwladol IVS/UNA yn Butetown, Caerdydd. Tu mewn iddi, mae 14 yn fwy o ddoliau yn cynrychioli cenedlaethau, gobeithion a dyheadau’r dyfodol am gydfodolaeth heddychlon. Un o’r ‘cysylltiadau dynol go iawn’ cyntaf ers i’r Llen Haearn wahanu Gorllewin a Dwyrain Ewrop ers diwedd yr Ail Ryfel Byd, gan gynhyrchu gwrthdaro yn y Rhyfel Oer ar draws Affrica.Roedd yr ymweliad yn arwyddocaol, gan ei fod yn gyfnod anodd ym maes cysylltiadau rhyngwladol, felly roedd y matryoshka yn symbol o gydweithrediad a dealltwriaeth ryngwladol. Cafodd ei harysgrifio o amgylch y gwaelod â neges yn coffáu’r cyfnewid. Ers 1973, mae Cyfnewidfa UNA wedi hwyluso miloedd lawer o wersylloedd gwaith heddwch a lleoliadau rhyngwladol rhwng Cymru, Ewrop a’r byd ehangach – gan gynnwys ar draws Affrica.

  Mwy Wybodaeth.

• Llun 8: Paul Robeson a Phoster Proud Valley, 1940.
  Roedd Paul Robeson yn ganwr, actor, yn ymgyrchydd Hawliau Sifil ac yn ymgyrchydd cymdeithasol Americanaidd a ddaeth o hyd i berthynas gyda Chymru.
  
  Roedd Robeson yn uniaethu â thrafferthion glowyr Cymru, ac yn cyfrannu at eu hachos. Cafodd ei ysbrydoli gan Gymru, a helpodd y wlad i fowldio’i agwedd wleidyddol a’i benderfyniad i ymdrechu i sicrhau cydraddoldeb ar draws y byd.Ym 1940, rhyddhaodd ffilm The Proud Valley, a gafodd ei ffilmio yng Nghwm Rhondda.Gan herio ymdrechion y CIA i lethu ymgyrchwyr dros Hawliau Sifil pobl dduon ym 1957, agorodd Robeson yr Eisteddfod a chynhadledd flynyddol Undeb Cenedlaethol y Glowyr ym Mhorthcawl, drwy gyswllt ffôn trawsatlantig cyfrinachol, yn canu ‘Hen Wlad Fy Nhadau’, gan ennyn clod gorfoleddus ac ymateb gan y cyhoedd. Fe wnaeth Glowyr Cymru fomio Goruchaf Lys yr UD gyda deisebau, gan godi cywilydd arnyn nhw i ddychwelyd ei basbort ym 1958 – i barhau i siarad ar wrth-hiliaeth a hawliau sifil, a dod o hyd i achos cyffredin rhwng dosbarthiadau gweithiol Cymreig a phobloedd Affricanaidd Americanaidd.Mwy Wybodaeth.
• Llun 9: Hetiau Basotho Dolen Cymru Lesotho, 1983.
  Mae Mokorotlo, het Basotho, yn symbol cenedlaethol a gwisg o Lesotho yn Ne Affrica, cenedl ‘Gefeillio Cymru’ ers sefydlu gwledydd gefeillio cyntaf y byd ym 1985 drwy Dolen Cymru Lesotho, Cyswllt Lesotho Cymru.
  
  Lansiwyd Dolen Cymru Lesotho fel partneriaeth ddwy ffordd rhwng Cymru a Lesotho, lle mae cysylltiadau a gychwynnwyd gan unigolion, cymunedau, sefydliadau, a llywodraethau yng Nghymru a Lesotho, wedi arwain at weithredu cyffredin a dysgu a rennir.Rhoddwyd yr hetiau hyn fel rhodd ar ymweliad â senedd Basotho ym Maseru gan Craig Owen, cydlynydd Cysylltiadau Cymunedol Cymru Affrica bryd hynny, cyn pen-blwydd Dolen Cymru yn 25 oed.
• Llun 10: Rheilffordd Ucheldir Cymru, Porthmadog, Arwydd Ffordd Cymru Affrica, 2012.Dangosodd Gwobrau Seren Aur y Cenhedloedd Unedig 2012, a gyflwynwyd yn y Senedd, gysylltiadau gefeillio arloesol Cymru ar draws Affrica Is-Sahara, gydag arwyddion ffyrdd lliwgar oedd â’r nod o adeiladu undod.Mae Rheilffordd yr Ucheldir Cymru rhwng Porthmadog a Chaernarfon yn enghraifft ysbrydoledig o gydweithrediad rhwng Cymru ac Affrica; sydd wedi cael ei ail-adeiladu gyda thrac, trenau ac arbenigedd o Dde Affrica, drwy wirfoddolwyr Gwynedd – ac sydd bellach, yn un o brif atyniadau Eryri.Mwy Wybodaeth.
• Lluniau 11 & 12: Ymgyrch Idris y Ddraig – Ymgyrch Rhown Derfyn ar Dlodi, 2005.Crëwyd ‘Idris y Ddraig ‘ gan dîm o wirfoddolwyr WCIA ac Oxfam Cymru, a daeth yn un o orymdeithwyr blaenllaw Cymru, yn cymryd rhan mewn digwyddiadau ymgyrchu gwrthdlodi mewn trefi ar draws Cymru, yn ystod y misoedd cyn Uwchgynhadledd y G8 a gynhaliwyd gan Lywodraeth y DU yn yr Alban.
  
  Idris oedd un o’r eiconau mwyaf gweladwy ar gyfer ymgyrch, a symudodd filoedd lawer o blaid rhagor o gymorth a chymorth gwell, cyfiawnder masnach a rhyddhau o ddyled. Arweiniodd y gefnogaeth gyhoeddus a gynhyrchwyd ar draws Cymru at greu rhaglen Cymru o Blaid Affrica Llywodraeth Cymru.
• Llun 13: Basgedi Gweëdig Affricanaidd a bag a phwrs Fair Do’s, Caerdydd, 2022.
  Mae’r cynhyrchion hyn yn dod o Nairobi, ac maen nhw wedi cael eu gwneud gan grefftwyr anabl, ac wedi cael eu cefnogi gan ymarferydd Cymreig.Siop Masnach Deg a menter gymdeithasol yw Fair Do’s, sydd wedi ei lleoli yn ardal Treganna, Caerdydd ers 1998.
  
  Mae Fair Do’s yn sicrhau bod popeth yn y siop yn cael eu prynu gan gyflenwyr sy’n cario’r marc masnach deg, neu sydd wedi’u hachredu gan y Gymdeithas Brydeinig Siopau a Chyflenwyr Masnach Deg neu Sefydliad Masnach Deg y Byd.
• Llun 14: Caiff cardiau ‘hiwire’ – gitaryddion a beicwyr, Fair Do’s, Caerdydd, 2022.Y gardiau eu gwneud yng ngorllewin Cenia, a chaiff y cerdyn ei hun ei wneud o hiasinthau’r dŵr. Mae’r graffeg yn gwneud defnydd o ddeunyddiau wedi’u hailgylchu, ac nid oes unrhyw ddau gynnyrch yn union yr un fath.Mae’r cardiau hyn yn gynnyrch Canolfan Arloesi Kitsumu, wedi’i hariannu’n wreiddiol ac erbyn hyn, yn hunangynhaliol.Llun 15: Fflamingo a tsita gwifrwaith a gleiniog ac eliffant a llew wedi’u cerfio o bren, Fair Do’s, Caerdydd, 2022.
  Mae’r cynhyrchion hyn yn dod o Nairobi, ac maen nhw wedi cael eu gwneud gan grefftwyr anabl, ac wedi cael eu cefnogi gan ymarferydd Cymreig.
• Llun 16: Arddangosfa ynghylch Ffrwydron Tir – Ymgyrch Ffrwydron Tir UNA Cymru, 1996.Teithiodd yr arddangosfa hon i gymunedau ar draws Cymru ar ddechrau’r 1990au gan godi ymwybyddiaeth o erchyllterau bomiau clwstwr a chefnogaeth y cyhoedd i waharddiad ar Ffrwydron Tir. Roedd yr hysbysiad ‘rhybudd mwynglawdd’ hwn yn Khmer – o Cambodia – wedi dod yn olygfa gyffredin, drasig a brawychus ar draws cymunedau Affrica ac Asiaidd Un o gefnogwyr amlwg yr ymgyrch i wahardd ffrwydron tir oedd Diana, Tywysoges Cymru a wnaeth ymweliad drwg-enwog ag Angola yn 1997. Cydnabuwyd Cyswllt Ewyllys Da Rwanda Cymru o Abertawe yng Ngwobrau Dewi Sant 2018, am eu gwaith tawel dros ddau ddegawd yn parhau i gefnogi prosiectau clirio ffrwydron tir ac adfer ôl-hil-laddiad yn Rwanda.
• Lluniau 17 & 18: Côt gabardîn uwchgylchedig â phrint Affricanaidd ‘Afro-Mac’, Da-Ti, Caerdydd, 2021.
  
  Brand ffasiwn araf, moesegol Cymreig wedi’i leoli yng Nghaerdydd yn The Sustainable Studio yw Da-Ti. Mae’r gôt gabardîn uwchgylchedig yn cynnwys printiau Uganda, sy’n dathlu treftadaeth gymysg y dylunwyr a’r ffocws ar gynrychioli cymunedau BME a LHDTC+ yng Nghymru a’r byd.Sarah Valentin a Julia Harris sydd y tu ôl i Da-Ti a The Sustainable Studio, ac maen nhw wedi gweithio yn ardaloedd Trebiwt a Grangetown. Maen nhw wedi adeiladu perthynas gref gyda phobl o wahanol gefndiroedd, gan gynnwys ffoaduriaid, ceiswyr lloches a chymunedau diaspora.
• Llun 19: Cerflun ‘Zimbabwe’, Harry Iles, 1980.
  Mae’r cerflun yn llyfrgell y Fenni, i ddathlu’r gefeillio rhwng Cyngor Tref y Fenni a Domboshawa, Zimbabwe.Mae wedi cael effaith enfawr ar y bartneriaeth gymunedol mewn undod â heddwch, harmoni a dynoliaeth. Crëwyd ‘Zimbabwe’ pan anwyd y wlad am y tro cyntaf. Cymru, Affrica ac Undod Byd-eang yw themâu allweddol rhai o weithiau gorau Harry dros ei yrfa hir.Mwy Wybodaeth. Fideo ‘Chartists’.

• Lluniau 20 & 21: Dywedwch stori’r drymiau wrthym

Cafwyd hyd i’r drymiau Affricanaidd hyn yn y Deml Heddwch, ac rydyn ni eisiau gwybod pa stori oedd ganddyn nhw i’w hadrodd.
A fedrwch chi ein helpu ni? Byddem wrth ein boddau yn darllen eich straeon am hanes y drymiau.

E-bostiwch ni: communications@hubcymruafrica.org.uk

Awgrymiadau ysgrifennu:

O ble maen nhw’n dod? Pwy oedd yn berchen arnyn nhw? Sut ddaethon nhw i Gymru? Pa mor hen ydyn nhw?

Dyma ein stori:

Edrychodd Amari allan i’r afon i geisio tawelu ei nerfau, ond gallai glywed ei guriad calon drwy ei frest. Yn y bore, byddai’n priodi Imani, merch brydferth ond rhywun nad oedd prin yn ei adnabod.

Gallai glywed synau’r seremoni briodas yn paratoi yn y cefndir, ac ni wnaeth lawer i dawelu ei nerfau.

Yn sydyn, teimlodd bresenoldeb wrth ei ochr, ac ymddangosodd ei Wncl Chima gyda gwên enfawr ar ei wyneb. Patiodd Amari ar yr ysgwydd ac edrych allan tua’r afon.

Roedd Chima wedi cario dau ddrwm gydag ef, a phwyntiodd at y drwm tal gyda nod calonogol. Mae drymiau’n cael eu defnyddio ar draws Affrica i ddathlu pob rhan o fywyd, gan gynnwys priodasau.

Dechreuodd Chima symud ei ddwylo’n rhythmig dros y drymiau llai, a chreu curiad a aeth yn gyflymach ac yn gyflymach. Doedd Amari ddim yn gallu helpu gwenu ac ymuno ag ef, ac fe aethon nhw mewn i batrwm cytûn a chwarae nes i’r haul fachlud.

Roedd diwrnod newydd yn agosáu, a dechrau bywyd newydd i Amari ac Imani.

Eid Ali Ahmed

Cyfweliad gydag Eid Ali Ahmed

Mae cysylltiadau rhwng Cymru a Somaliland yn dyddio’n ôl i 1870, pan groesawodd Caerdydd forwyr a gweithwyr dociau o bedwar ban byd. Gydag amcangyfrif o 7,000 o bobl yn byw yn Butetown yn unig, mae’r wlad ar wasgar o Somalia yn un o’r cymunedau sy’n tyfu gyflymaf yng Nghymru.

I gyd-fynd â’r arddangosfa hon am ein cysylltiadau byd-eang, bu Hub Cymru Affrica yn cyfweld ag Eid Ali Ahmed, a gyrhaeddodd Gaerdydd fel ffoadur o Somaliland ym 1987. Dair blynedd yn ddiweddarach, fe helpodd i sefydlu Cyngor Ffoaduriaid Cymru ar yr un diwrnod ag yr oedd Nelson Mandela rhyddhau o’r carchar. Yn fwy diweddar, mae wedi gweithio gydag ymchwilwyr o Brifysgol Caerdydd i fynd i’r afael â rôl cymunedau alltud a masnach anffurfiol wrth ysgogi economi ôl-wrthdaro Somaliland.

Gwrandewch ar ein cyfweliad gydag Eid isod:

Arddangosfa-Ffurflen Adborth

Os ydych chi wedi ymweld â’r arddangosfa ‘Undod Byd-eang: Y Gwrthrychau Sy’n Ein Cysylltu’ neu wedi ei gweld ar-lein, buasem yn gwerthfawrogi eich adborth. Diolch.

Arddangosfa-Ffurflen Adborth