Daeth Deddf Gwrth-gyfunrywioldeb 2023 i rym yn Uganda ym mis Mai 2023, i wahardd unrhyw fath o berthynas rywiol rhwng personau o’r un rhyw; i wahardd hyrwyddo neu cydnabod perthnasoedd rhywiol rhwng personau o’r un rhyw. Mae cosbau’n amrywio o ddirwyon neu flynyddoedd yn y carchar, i’r gosb eithaf, am drosedd ‘hoyw gwaethygedig’ sy’n cynnwys gweithgaredd rhywiol gyda phlant dan oed, aelodau o’r teulu, pobl ag anableddau neu bobl dros 75 oed.
Ers ei gyflwyno i Senedd Uganda, mae adroddiadau’n dangos cynnydd mewn trais ar sail rhywedd, bygythiad, a throseddau casineb tuag at y gymuned LHDT+. Mae dryswch ynghylch y Bil ymhlith y cyhoedd yn cyfreithloni vigilantes a gweithredoedd o drais mob yn erbyn pobl hoyw sy’n ‘hysbys’ neu bobl hoyw honedig, ac yn cyfreithloni eu lladd hyd yn oed.
Mae gan Gymru lawer o gysylltiadau cymunedol parhaus ag Uganda, ac yn gweithio mewn partneriaeth ar brosiectau sy’n cefnogi gofal iechyd, addysg, bywoliaethau a masnach deg, newid hinsawdd a’r amgylchedd. Gofynnodd Hub Cymru Affrica i Tom Twongyeirwe Jr., amddiffynnwr hawliau dynol blaenllaw yn Uganda, i ddweud wrthym sut y gallai Cymru sefyll mewn undod â phobl LHDT+ yn Uganda.
Julian Rosser, Uwch Rheolwr Cymorth Datblygu yn Hub Cymru Africa
Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae’r sgwrs fyd-eang ynghylch hawliau LHDTC+ wedi ennill momentwm, gan ddod â’r heriau unigryw y mae’r cymunedau hyn yn eu hwynebu mewn gwahanol rannau o’r byd i’r amlwg. Mae Uganda, fel llawer o genhedloedd eraill, yn brwydro yn erbyn creu amgylchedd cynhwysol i’w ddinasyddion LHDTC+. Ar ôl pasio Bil Gwrth-gyfunrywioldeb 2023 (y Bil), mae’r amgylchedd wedi dod yn llawer mwy gelyniaethus, gan fod y Bil hyd yn oed yn rhagnodi’r ddedfryd o farwolaeth ar gyfer trosedd ‘hoyw gwaethygedig’. Mewn gwirionedd, dyma un o filiau llymaf y byd yn erbyn y gymuned LHDTC+.
Yn yr erthygl hon, rydym yn archwilio’r gwahanol lwybrau y gall pobl Cymru a’u llywodraeth roi eu cefnogaeth i’r gymuned LHDTC+ yn Uganda drwyddynt, ac yn cydnabod arwyddocâd cydweithredu trawsffiniol i feithrin dealltwriaeth, empathi a newid cadarnhaol.
Ffactor enfawr mewn gwahaniaethu yn erbyn y gymuned LHDTC+ yw’r diffyg gwybodaeth ymhlith y bobl yn Uganda, gan gynnwys y darpar asiantau newid fel arweinwyr crefyddol. Er enghraifft, mae gwahaniaethu ar sail polisi a thanwydd diwylliannol yn erbyn pobl LHDTC+ yn cuddio o dan glawr “gwerthoedd crefyddol”. Gan ei bod yn wlad amrywiol yn grefyddol, gyda 98% o’r boblogaeth yn nodi eu bod yn grefyddol, mae crefydd yn cael ei defnyddio’n gyson fel cyfiawnhad dros gasineb a gwahaniaethu yn erbyn pobl LHDTC+ yn Uganda.
Mae The Universal Coalition of Affirming Africans Uganda (UCAA-UG), y sefydliad a gyd-sefydlais ac yr wyf yn gweithio ar ei gyfer ar hyn o bryd fel y Cydlynydd Cenedlaethol, yn canolbwyntio’n bennaf ar wynebu gwahaniaethu ar sail crefydd trwy greu ymwybyddiaeth, eirioli ac ennyn trafodaethau sy’n ysgogi’r meddwl. Er enghraifft, yn 2022, fe wnaethom redeg yr ymgyrch “This is my story, I am still human!” Gallwch ddysgu mwy am ein gwaith ar ein gwefan: ucaaug.org.
Yn wyneb y Bil, mae mudiad LHDTC+ Uganda a’i gynghreiriaid yn gweithio’n galed i wrthdroi’r gyfraith trwy her yn y llys cyfansoddiadol, ac mae aelodau UCAA-UG, gan gynnwys arweinwyr crefyddol, wedi ffeilio deiseb yn erbyn y Bil i wrthbwyso lleisiau arweinwyr crefyddol gwrth-hoyw sy’n cefnogi’r Bil.
Mae gennym ffordd bell i fynd o hyd, ac,ar y daith hon, mae adnoddau ariannol a chyfraniadau o fath arall yn allweddol. Un ffordd y gall pobl Cymru gefnogi’r gymuned LHDTC+ yn Uganda yn enwedig nawr, yw drwy gefnogi ein deiseb yn erbyn y Bil a thrwy ddarparu ymatebion brys i aelodau’r gymuned LHDTC+ sy’n cael eu heffeithio yn sgil pasio’r Bil. Rydym yn wynebu achosion brys llethol yn y gymuned LHDTC+; aelodau sydd wedi dioddef ymosodiad corfforol, wedi cael eu harestio, eu troi allan o’u llety rhent a phobl ifanc yn eu harddegau sydd wedi cael eu cicio allan o’u cartrefi gan eu teuluoedd. Mae’r gefnogaeth sydd ei hangen yn ymwneud ag adleoli dros dro, a darparu anghenion sylfaenol, cynrychiolaeth gyfreithiol, gofal meddygol, a chefnogaeth seicogymdeithasol, gan fod argyfwng iechyd meddwl newydd yn y gymuned LHDTC+. Am unrhyw gymorth, gall pobl gyfrannu yma, neu gysylltu â’r Cydlynydd Cenedlaethol drwy e-bost: tom@ucaaug.org.
Ar ben hynny, er mwyn cyfrannu at hyrwyddo hawliau’r gymuned LHDTC+ yn Uganda, gall pobl yng Nghymru gefnogi’r HRAPF (Human Rights Promotion Forum), sef sefydliad blaenllaw sy’n cefnogi materion cyfreithiol y gymuned LHDTC+ yn Uganda. Gellir cyfrannu â HRAPF yma.
Gall cefnogi sefydliadau LHDTC+ lleol yn uniongyrchol yn Uganda gael effaith ddwys. Mae’r sefydliadau hyn, gan gynnwys fy un i, yn gweithredu gydag adnoddau prin ac yn wynebu heriau unigryw sy’n cyfyngu ar y gwaith o feithrin cynhwysiant pobl LHDTC+. Byddai rhaglenni a meysydd cymorth yn cynnwys; ysgoloriaethau, yn enwedig ar gyfer unigolion LHDTC+, rhannu adnoddau a meithrin capasiti, a rhaglenni cyfnewid rhwng Cymru ac Uganda. Gyda’i gilydd, gall y rhain greu ymdeimlad o bwrpas a chryfder a rennir wrth wynebu’r anghenfil – homoffobia.
Yn nodedig, mae gan arweinwyr gwleidyddol a llunwyr polisi law uchaf mewn llunio naratif cyfreithiol y tir. Gall defnyddio eu pwerau benderfynu tynged holl ddinasyddion Uganda, gan gynnwys y gymuned LHDTC+. Yn yr achos hwn, mae’r Bil hwn yn achosi niwed annioddefol ym mywydau pobl LHDTC+. Gall llywodraethau Cymru a’r DU ymgysylltu’n ddiplomyddol â llywodraeth Uganda ar ddatblygu a gweithredu polisïau cynhwysol, ac mae gan bobl Cymru a’r DU yr hawl i ddal llywodraeth Uganda yn atebol, gan fod cyrff fel UKAID yn darparu cefnogaeth i wahanol sectorau o lywodraeth Uganda. Dylai hyn gefnogi yr holl bobl yn Uganda, heb wahaniaethu yn erbyn grŵp penodol o bobl.
Yng nghyd-destun ymdrechion dyngarol, mae’n bwysig iawn nodi hefyd nad ydy’r amgylchedd presennol yn ddiogel iawn i bobl LHDTC+. Mae cefnogi ffoaduriaid LHDTC+ a cheiswyr lloches o Uganda yn ymdrech hanfodol y gall unigolion yng Nghymru gymryd rhan weithredol ynddi. Gall Llywodraeth Cymru, unigolion a sefydliadau gefnogi’r rhai sydd wedi ceisio lloches oherwydd erledigaeth ar sail eu cyfeiriadedd rhywiol, eu hunaniaeth rhywedd a’u heiriolaeth hawliau dynol. I gael trafodaethau pellach ynghylch hyn, gallwch gysylltu â mi drwy e-bost: tom@ucaaug.org.
I orffen, mae cydnabod a mynd i’r afael ag effaith etifeddiaethau trefedigaethol yn hanfodol yng nghyd-destun teimladau gwrth-LHDTC+ yn Uganda. Er enghraifft, mae’r Ddeddf Cod Cosbau yng nghyfansoddiad Uganda, a wnaed gan y gwladychwyr Prydeinig, yn troseddoli perthnasoedd o’r un rhyw. Mae hyn wedi bod yn sail i’r cyfreithiau sydd bellach yn targedu’r gymuned LHDTC+ yn Uganda. Mae’n bwysig cydnabod sut mae cyfreithiau ac agweddau o’r oes drefedigaethol wedi chwarae rhan wrth lunio teimladau gwrth-LHDTC+. Mae llawer o wledydd Affrica, gan gynnwys Uganda, wedi etifeddu a chadw deddfwriaethau yn y cyfnod trefedigaethol sydd yn troseddoli perthnasoedd o’r un rhyw. Felly, mae archwilio effaith gwladychiaeth ar naratifau diwylliannol sy’n ymwneud â rhywedd a rhywioldeb yn hollbwysig. Roedd gwladychwyr yn aml yn gorfodi normau llym nad oeddent yn cyd-fynd â diwylliannau Affricanaidd a oedd yn bodoli eisoes, gan gyfrannu at stigmateiddio hunaniaethau nad oeddent yn heteronormadol. Trwy ddeall gwreiddiau hanesyddol agweddau gwahaniaethol ac eirioli dros ddad-drefedigaethu mewn trafodaethau ynghylch hawliau LHDTC+, gall pobl Cymru a’u llywodraeth gyfrannu at chwalu rhwystrau systemig, a meithrin cymdeithas fwy cynhwysol. Er enghraifft, trwy ddal y DU yn atebol a’u hannog i gywiro’r camgymeriadau yn ystod y cyfnod trefedigaethol a chefnogi ymdrechion i ddiddymu biliau gwahaniaethol yn Uganda.
Gall y gefnogaeth gan bobl Cymru i’r gymuned LHDTC+ yn Uganda fod yn esiampl o obaith ac yn gatalydd ar gyfer newid cadarnhaol. Trwy fynd i’r afael â’r heriau amlochrog sy’n wynebu’r gymuned LHDTC+ yn Uganda, mae gan unigolion yng Nghymru y pŵer i gael effaith ystyrlon.
Tom Twongyeirwe Jr.
Tom Twongyeirwe Junior yw cyd-sylfaenydd a Chydlynydd Cenedlaethol UCAA-UG (The Universal Coalition of Affirming Africans Uganda), y glymblaid genedlaethol gyntaf o arweinwyr crefyddol yn Uganda sy’n ymroddedig i ddefnyddio dull seiliedig ar ffydd i hyrwyddo cynnwys grwpiau gormesol, gan gynnwys pobl LHDTC+. Ers ei sefydlu yn 2017, mae UCAA-UG wedi gweithio trwy ei raglenni creadigol ac arloesol i gyfuno Crefydd a phobl LHDTC+, i greu cyd-ddealltwriaeth a thorri’r tabŵs yn y gymdeithas. O dan arweinyddiaeth Tom, mae’r sefydliad wedi tyfu o ran maint i hyd at fwy na 65 o aelodau a 200 o bartneriaid a chynghreiriaid o wahanol sectorau, fel y sector iechyd.
Mae Tom yn arweinydd eithriadol a gafodd ei gynnwys yng Ngorffennaf 2023 yn y New York Times ymhlith chwe arweinydd ifanc sy’n achosi newid cadarnhaol ar gyfandir Affrica. Mae’n Arweinydd Obama yn 2023, yn Llysgennad Heddwch Byd-eang, ac yn arloeswr byd-eang y flwyddyn Ymgyrch Hawliau Dynol 2019. Mae Tom yn Rotarian hefyd, ac yn Gyfarwyddwr Gwasanaethau Ieuenctid Cynorthwyol yng Nghlwb Rotari Kampala Sunshine. Am gyfnod o flwyddyn (2021/2022), roedd ar leoliad Amrywiaeth a Chynhwysiant hefyd ym Mhlwyf St James ac Emmanuel ym Manceinion, y DU.
Mae Tom yn Amddiffynwr Hawliau Dynol nodedig, sydd hefyd â thystysgrif lefel dau mewn cwnsela gan WEA (Workers Education Association) yn y DU ac ar hyn o bryd, mae’n astudio gradd Bachelor of Laws (anrhydedd) yn y Brifysgol Agored yn y DU. Mae’n rhagweld Uganda sydd yn cael ei drawsnewid ac sy’n hollgynhwysol, lle gall pawb fyw a charu heb ofni cael eu gwahaniaethu yn eu herbyn.